روش های تولید بذر
امروزه اصلاح و تولید بذر به سه روش کلی انجام می شود. این روش ها عبارتند از:
- در محیط طبیعی و گرده افشانی آزاد
- از طریق هیبریداسیون (دو رگ گیری)
- از طریق دستکاری ژنتیکی
بذر آزاد گرده افشان یا استاندارد چیست؟
بذرهای آزاد گرده افشان (OP) یا ارقام استاندارد بذرهایی هستند که به طریق تصادفی و طبیعی به کمک باد، حشرات و پرندگان گرده افشانی شده اند و در نتیجه منجر به گیاهانی می شوند که به صورت طبیعی دارای تنوع هستند. تولید بذر استاندارد در ایران هم انجام میشود. ذخیره کردن بذرهای استاندارد قدیمی ترین روش برای تولید بذر است. کشاورزان از زمانی که به کشت و کار پرداخته اند به دقت ارقامی که دارای ویژگی های مفیدی (همانند مقاومت به خشکی یا عملکرد بالا) بوده اند را انتخاب کرده اند. تمامی این بذرها به صورت آزاد گرده افشانی شده اند بنابر این می توان بذرهای آنها را ذخیره و به نسل های بعد انتقال داد. اصلاح و تولید بذر تعداد زیادی از گیاهان زراعی و سبزیجات از این روش تولید میشوند.
بذر هیبرید چیست؟
در حقیقت روش های دورگ گیری امروزی به اصلاح گیاهان مقاوم به خشکی و آفات در جهت سازگاری به شرایط اقلیمی در حال تغییر کمک می کند. امروزه بیشتر بذرهای هیبرید از روش های کم هزینه در مزارع و گلخانه ها تولید می شوند که نیازمند تکنولوژی بالایی نیستند. همچنین تعدادی از بذرهای هیبرید نیازمند تکنولوژی های بالا و در آزمایشگاه ها تولید می شوند. اما هیبرید ها هیچوقت از مرز های گونه ای عبور نمی کنند.
در واقع بذرهای هیبرید حاصل تلاش هوشمندانه اصلاح گر در جهت استفاده از ذخایر ژنتیکی گونه های گیاهی برای تولید ارقامی است که حاصل تجمع ویژگی های مطلوب ژنتیکی می باشد. این ویژگی های مطلوب به کمک پدیده ای به نام هتروزیس یا قدرت هیبرید منجر به تولید گیاهانی می شود که از نظر ویژگی های خاص برتر از والدین خود هستند.
بذرهای هیبرید به دلیل ایجاد تفرق ژنتیکی که در نسل های بعد ایجاد می کند اگر بذر گیری شوند و در نسل بعد کشت شوند همانند والد خود نمی شوند و گیاهان به شدت مختلف خواهند بود. در نتیجه برای تولید بذر هیبرید باید برگردید به منبعی که بذرها را از آنجا تهیه کرده اید و دوباره تهیه کنید لذا کشاورزان هرساله می بایست نسبت به خرید بذر اقدام کنند. تولید بذر هیبرید به تکنولوژی پیشرفته نیاز دارد.
بذر تراریخته (GMO) چیست؟
بر خلاف بذر های هیبرید و استاندارد، تکنولوژی GMO اجازه می دهد که پا را فراتر از مرزهای گونه ای بگذاریم. امروزه با استفاده از تکنولوژی های پیچیده و گران قیمت آزمایشگاهی (همانند رتروویروس و تفنگ زنی) می توانیم DNA گونه هایی را دستکاری و ادقام کنیم که هیچوقت طبیعت قادر به انجام آن نیست. همانند باکتری و ذرت. ادغام کردن ژنها از موجودات مختلف در شرایط آزمایشگاهی مشهور به تکنولوژی DNA نوترکیب است و موجود تولید شده به نامهای تراریخته (ترنس ژنیک) یا مهندسی ژنتیکی شده خوانده می شوند.
برای مثال ذرت تراریخته تولید شده توسط شرکت مونسانتو حاوی ماده ژنتیکی باکتری Bt است که کرم اروپایی ذرت را از طریق ایجاد حفره در دیواره روده آن از بین می برد. این بدان معناست که هر سلول ذرت تراریخته حاوی DNA باکتری است. با اینکه کمپانی های بیوتکنولوژی ادعا می کنند که Bt در طی هضم در بدن انسان از بین می رود اما امروزه دیده شده است که سم حاصل از Bt در دستگاه گردش خون انسان ها دیده شده است. تولید بذرهای تراریخته هنوز با چالش هایی روبروست و در مورد سلامت این بذرها تحقیقات ادامه دارد.
